Water en geschiedenis
Categorie(ën): Voedsel voor de mensheid, Geschiedenis van mens en omgeving, Bevolking, Thematische lessen, Water
Water voor mensen – door de eeuwen heen
De hoeveelheid water op aarde is groot, maar de hoeveelheid zoetwater is beperkt. Mensen zijn afhankelijk van water, persoonlijk, maar ook vooral voor hun voedselproductie.
De meeste nederzettingen zijn vanouds ontstaan langs rivieren, nog steeds liggen de meeste steden langs rivieren.
Opdracht 1
Maak een lijst van grote steden met de bijbehorende rivier, (met name oude steden). Zoek uit hoe de watervoorziening werd geregeld in oude steden zonder rivier.
De oude beschavingen lagen vrijwel allemaal in tropische en subtropische gebieden, waar weliswaar de steden langs rivieren lagen, maar de voedselvoorziening voor een deel in meer of minder droge streken plaats vond. Of viel er in Egypte, Mesopotamië, Griekenland, Rome, Mexico, Cusco en omgeving in die tijd meer regen?
Opdracht 2
Zoek uit hoe het daar destijds en nu zat/zit met regenval en irrigatie – liefst door (ook) contact op te nemen met scholieren in die regio’s.
Vragen proberen te beantwoorden als:
- Regende het er toen meer?
- Welke gewassen werden er geteeld?
- Hadden die veel water nodig?
- Hoe werd de irrigatie uitgevoerd?
- Wanneer en waardoor verviel deze beschaving?
- Hoe staan de zaken er nu voor?
- Wat is er nog van te zien in de regio? (de voetafdruk van die bevolking)
Tips voor de docent
a. De diverse gebieden verdelen over groepjes leerlingen, zodat de hele klas een aardig overzicht krijgt.
b. Een gebied uitkiezen en de vragen verdelen, zodat er een gezamenlijk werkstuk ontstaat over dat gebied.
c. Bij een uitwisseling tussen Nederlandse leerlingen en leerlingen in bijvoorbeeld Griekenland of zo, zou de Nederlandse groep als tegenhanger kunnen uitzoeken en die andere leerlingen berichten over de vraag hoe onze voorvaderen hier juist omgingen met het teveel aan water.
Hoog ontwikkelde culturen zijn na eeuwen van bloei ten onder gegaan, deels misschien door politieke oorzaken, maar zeker ook door ecologische oorzaken zoals verdroging, verzilting, ontbossing.
Nu zijn op veel plaatsen, waar vroeger grote volken woonden, woestijnen of woestijnachtige gebieden, waar weinig mensen kunnen leven. Dit geldt vooral voor het Middenoosten, maar ook Noord India, gebieden aan de westkust van Zuid-Amerika.
De ‘duurzame voetafdruk’ van deze volken: kale streken waar weinig regen valt, met hier en daar de resten van steden en forten, waar archeologen zich kunnen uitleven in de hitte.
Opdracht 3
Onderzoek voor een van die gebieden, welke invloed de menselijke bewoning en de landbouw van vroeger tijd heeft op het huidige landschap.
In sommige van die gebieden hebben mensen al eeuwen, duizenden jaren soms, duurzame systemen ontwikkeld om het water vast te houden: in Perzië (het huidige Iran) werd het water in ondergrondse kanalen vervoerd en bewaard. In de Negev-woestijn konden de bewoners van een reeks steden gevoed worden door de plaatselijke landbouw, omdat er een geniaal systeem was ontwikkeld om het weinige regenwater, dat er per jaar viel, op te vangen en vast te houden in ondergrondse cisternen,
Israël gebruikt het water van het meer van Tiberias voor de drinkwatervoorziening, (de rivier Jordaan is daardoor erg waterarm geworden) plus ondergrondse waterreservoirs, die vroeg of laat leeg zullen zijn.
In landen waar dit gebeurt, zoals Israël, Spanje en de VS wordt dus in onze tijd gewerkt aan een negatieve duurzame voetafdruk in de vorm van nog meer verdroging. Als de bevolking en de landbouw toeneemt en die reservoirs leeg zijn, wat dan?
Opdracht 4
Het onttrekken van water aan ondergrondse reservoirs kan niet eindeloos doorgaan. Dit zijn niet-vernieuwbare hulpbronnen.
Zoek informatie over mogelijke oplossingen: zeewater ontzilten? IJsbergen aanvoeren? Bedenk andere mogelijkheden en zoek uit of die al bestaan. Of liever landbouw met woestijnplanten zoals in thema-opdracht “Woestijnplanten”?.
N.B. De onderstaande opdrachten horen bij thema “Woestijnplanten”. deze opdrachten kunnen ook in dit thema gebruikt worden om leerlingen te laten zien dat ze direct te maken hebben met deze problematiek
In Zuid Spanje, Canarische Eilanden en andere gebieden is de laatste decennia een intensieve landbouw onder plastic ontwikkeld waar grote hoeveelheden tomaten, groenten bananen etc (zie ook Vrij Nederland van 20-07-02) worden geteeld. Door de plastic kassen kunnen meerdere oogsten per jaar worden gehaald . Het water wordt van grote diepte opgepompt waardoor op de duur verdroging dreigt.
Verder trekt dit systeem grote aantallen arbeiders aan die aan de ene kant illegaal en dus ongewenst zijn, aan de andere kant nodig zijn om de tuinbouw draaiende te houden.
Het gebruik van pesticiden en kunstmest bij deze intensieve landbouw geeft daarboven nog andere problemen
Dit systeem is dus ecologisch en sociaal niet duurzaam.
Waarom blijft het (voorlopig) in stand?
Mensen in de rijke landen moeten gevoed worden. Zij willen het hele jaar door goedkoop fruit en groenten en ook tropische en subtropische groenten en vruchten kunnen kopen. De seizoenen zijn wat voeding betreft afgeschaft voor de stedelingen.
Door het hele jaar tomaten uit Spanje, bananen uit Tenerife, avocado’s uit Israël, boontjes uit Ethiopië te willen eten houden wij hier deze landbouw in stand.
Maar de mensen daar moeten ook leven…
Opdracht 5
a. Hoeveel van het fruit en de groente die je zelf eet komt uit dergelijke teelt?Vraag na in de supermarkt, winkel waar jullie huishouden het koopt, waar de verschillende groenten en vruchten vandaan komen, hoe ze getransporteerd zijn en hoe lang onderweg.
b. Zo onderzoek je dus je eigen voetafdruk in andere delen van de wereld. Hoe duurzaam is jouw voetafdruk? Hoe kun je hem duurzamer maken?
c. Zoek ook uit welke producten uit eigen land goed voor vervanging kunnen zorgen.
d. We moeten ook denken aan de mensen, die hun brood moeten verdienen in die niet-duurzame landbouw. Op welke manier zou de werkgelegenheid daar kunnen worden verbeterd op een duurzame manier?
De woestijnlandbouw zoals in thema-opdracht “Woestijnplanten” aan de orde komt zou een mogelijkheid zijn om in droge gebieden in elk geval voedsel te verbouwen zonder de ecologie te sterk aan te tasten. Met de ecologie mee werken in plaats van tegen de ecologie in (zoals land- en tuinbouw met gewassen die veel water nodig hebben in droge gebieden)
Opdracht 6
In groepjes, in e-mail discussie informatie zoeken, nadenken, discussieren, onderzoek doen over mogelijkheden van landbouw ‘met de ecologie mee’ (dus naast eetbare cactussen in de woestijn bijvoorbeeld waterafhankelijke gewassen alleen in natte gebieden, producten, die niet lang bewaard kunnen worden in de buurt van de bevolkingscentra, enz).