Woestijnvruchten (De les)
Categorie(ën): Agrarische sector, Voedsel voor de mensheid, Duurzame projecten, Thematische lessen, Water
Toelichting:
In landen rond de Middellandse Zee (Israël, Spanje en andere) wordt veel groente en fruit gekweekt voor de markten in Midden- en Noord Europa. In dit droge klimaat is deze teelt afhankelijk van irrigatie waarvoor ondergrondse reservoirs worden uitgeput. Gebieden die nu als half-woestijn zouden kunnen worden beschreven dreigen daardoor op den duur te verwoestijnen.
De ‘Duurzame Voetafdruk’ van deze vorm van landbouw is negatief: de betrokken gebieden kunnen na verloop van tijd onbewoonbaar worden door watergebrek. Dit heeft zich in het verleden op andere plaatsen ook al voorgedaan. Het project met de woestijnplanten is dan een voorbeeld waar een landbouw zou kunnen ontstaan waarvan de voetafdruk niet negatief is, een goede aanleiding om leerlingen onderzoek te laten doen naar negatieve en positieve voetafdrukken
Het algemenere thema WATER leent zich voor uiteenlopende opdrachten rond duurzaamheid, de vakken aardrijkskunde, geschiedenis, biologie, kunnen er goed bij betrokken worden
De tekst hieronder geeft een fraai voorbeeld van een onderneming waarbij het menselijk gebruik wordt aangepast aan de ecologie: in de woestijn woestijnplanten kweken.
Artikel
Woestijnvruchten
Bron: Noorderlicht.
Cactussen worden de fruitbomen van de toekomst, hoopt de Israëlische landbouwkundige Yosef Mizrahi. Volgens hem zou de woestijn wel eens de beste plek kunnen zijn om schoon en milieuvriendelijk voedsel te kweken.
Hij wil cactussoorten veredelen, zodat die rendabele hoeveelheden fruit gaan produceren – zonder veel water of bestrijdingsmiddelen, want geen enkel onkruid of insect houdt het uit onder de barre omstandigheden van de woestijn.
Israël oogstte grote bewondering van de wereld voor de wijze waarop men de dorre woestijnen in het land wist om te vormen tot fruitboomgaarden. Maar deze vorm van woestijnlandbouw is op zijn retour. Water wordt steeds schaarser en duurder. De befaamde woestijnlandbouw is daardoor niet meer rendabel. Althans, niet deze vorm van woestijnlandbouw. Volgens de Israëlische landbouwkundige Yosef Mizrahi van de Ben Gurion Universiteit in Beersheva, moeten we andersom denken. Niet de woestijn moet worden omgevormd tot een boomgaard, maar uit woestijnplanten moeten gewassen worden ontwikkeld. Fruitbomen groeien van nature niet in de woestijn en vragen daarom veel te veel water.
Mizrahi kwam op dit idee door de aanwezigheid van cactussen in de Negev-woestijn, zoals de nopal. Deze cactussoort is eeuwen geleden door de Spanjaarden naar Europa gebracht en overal langs de Middellandse Zee slaat hij goed aan. Men vindt hem vooral in het wild, waar zijn vruchten worden geplukt door nomaden. Om er een teelbaar gewas van te maken, is echter veel meer nodig, want een moderne boer kan niet rondkomen van de productie van de wilde planten. Mizrahi slaagde erin van nopal een gewas te maken door een uitgekiende bemestingsmethode, die tevens nieuwe inzichten bood in de fysiologie van planten.
Om de concurrentie voor te blijven – ook andere landen langs de Middellandse Zee gingen immers over tot grootschalige nopalproductie – moest Mizrahi weer iets nieuws verzinnen. Hij selecteerde een groot aantal woestijnplanten van over de hele wereld, waaronder veel cactussen, en keek of ze aansloegen in de Negev-woestijn. De beste varianten werden geselecteerd. Maar cactussen bleken een onvoorspelbaar gewas. Dat is niet verwonderlijk, vindt de Mexicaanse etnobotanicus Alejandro Casas. In de Tehuacan-vallei, de bakermat van vele cactussoorten, maar ook van een belangrijk gewas als maïs, ontdekte hij dat mais al 6000 jaar geleden als gewas werd verbouwd. Cactussen daarentegen werden wel veelvuldig gebruikt, maar niet veredeld. Cactussen verkeren nu nog steeds in het meest primitieve stadium van veredeling. Dit komt waarschijnlijk omdat de planten zich goed kunnen aanpassen aan het onvoorspelbare karakter van hun biotoop. De variërende hoeveelheid neerslag en aanwezigheid van bestuivende dieren maken de cactus zelf ook onvoorspelbaar. Door gebruik te maken van inzichten in de voortplantingsbiologie hoopt Mizrahi cactussen uit dat primitieve stadium van veredeling te kunnen halen. Een van zijn meest recente successen is de zuilcactus Cereus Peruvianus, waarvan de eerste en enige commerciële plantage in de Negev-woestijn staat. Deze soort kan enige maanden zonder water, wat een groot voordeel is maar ook een nadeel. Irrigatie is een instrument om de groeiwijze van gewassen te manipuleren. Veel traditionele teelttechnieken gaan daarom niet op voor cactussen. Mizrahi zal daar iets op moeten vinden.
Opdracht 1
Alle planten hebben water nodig. Cactussen ook. zoek uit hoeveel water een cactus nodig heeft. Zoek ook uit hoeveel water een andere vruchtdragende plant nodig heeft. Verklaar het verschil.
Opdracht 2
Zoek uit welke gebieden geschikt zijn voor cactusteelt. Probeer ook na te gaan of daar nu geïrrigeerde land- of tuinbouw plaats vindt. Zoek informatie over de waterproblemen in die gebieden (Hoeveel regen valt er jaarlijks? Waar komt het water vandaan als er meer wordt gebruikt dan er ter plaatse valt?)
Opdracht 3
Zoek andere voorbeelden van landbouw en/of tuinbouw waar een goed gebruik wordt gemaakt van de ecologische situatie ter plaatse, echt duurzame landbouw dus.
Opdracht 4
Maak een poster of bereid een korte presentatie voor over “landbouw in de woestijn” of over “ecologische landbouw”. Bedenk een goede titel
Foto: boven: Nopal met vruchten. ook wel genoemd ‘prickly pears‘. Onder: Een nopalkwekerij
Met de ecologie meewerken
In Zuid Spanje, Canarische Eilanden en andere gebieden is de laatste decennia een intensieve landbouw onder plastic ontwikkeld waar grote hoeveelheden tomaten, groenten bananen etc worden geteeld. Door de plastic kassen kunnen meerdere oogsten per jaar worden gehaald . Het water wordt van grote diepte opgepompt waardoor op de duur verdroging dreigt.
Verder trekt dit systeem grote aantallen arbeiders aan die aan de ene kant illegaal en dus ongewenst zijn, aan de andere kant nodig zijn om de tuinbouw draaiende te houden.
Het gebruik van pesticiden en kunstmest bij deze intensieve landbouw geeft daarboven nog andere problemen
Dit systeem is dus ecologisch en sociaal niet duurzaam.
Waarom blijft het (voorlopig) in stand?
Mensen in de rijke landen moeten gevoed worden. Zij willen het hele jaar door goedkoop fruit en groenten en ook tropische en subtropische groenten en vruchten kunnen kopen. De seizoenen zijn wat voeding betreft afgeschaft voor de stedelingen.
Door het hele jaar tomaten uit Spanje, bananen uit Tenerife, avocado’s uit Israël, boontjes uit Ethiopië te willen eten houden wij hier deze landbouw in stand.
Maar de mensen daar moeten ook leven…
Opdracht 5
a. Hoeveel van het fruit en de groente die je zelf eet komt uit dergelijke teelt? Vraag na in de supermarkt of de winkel waar jullie huishouden het koopt, waar de verschillende groenten en vruchten vandaan komen, hoe ze getransporteerd zijn en hoe lang ze onderweg zijn.
b. Zo onderzoek je dus je eigen voetafdruk in andere delen van de wereld. Hoe duurzaam is jouw voetafdruk? Hoe kun je hem duurzamer maken?
c. Zoek ook uit welke producten uit eigen land goed voor vervanging kunnen zorgen.
d. We moeten ook denken aan de mensen, die hun brood moeten verdienen in die niet-duurzame landbouw. Op welke manier zou de werkgelegenheid daar kunnen worden verbeterd op een duurzame manier?
De woestijnlandbouw zou een mogelijkheid zijn om in droge gebieden in elk geval voedsel te verbouwen zonder de ecologie te sterk aan te tasten. Met de ecologie mee werken in plaats van tegen de ecologie in (zoals land- en tuinbouw met gewassen die veel water nodig hebben in droge gebieden).
Opdracht 6
In groepjes, of in een e-mail discussie, informatie zoeken, nadenken, discussiëren, onderzoek doen over mogelijkheden van landbouw ‘met de ecologie mee’. (Dus naast eetbare cactussen in de woestijn bijvoorbeeld waterafhankelijke gewassen alleen in natte gebieden, producten, die niet lang bewaard kunnen worden in de buurt van de bevolkingscentra, enz).
Opdracht 7
Water produceren in de woestijn kan.
Lees het bericht Zoetwater uit zeewater
Met deze techniek kan voedsel worden gekweekt in de woestijn – als de elektriciteit wordt geproduceerd met zonne-energie zelfs zonder afhankelijkheid van andere zaken dan zeewater.
a. Zoek op waar woestijngebieden zowel dicht bij bevolkingscentra als dichtbij zee liggen – waar deze techniek dus goed gebruikt zou kunnen worden.
b. Met de waterkegel kan ook schoon zoet water worden gemaakt. Is dit ook een mogelijkheid voor groenteteelt in de woestijn? Leg uit waarom wel/niet.